Szybko rosnąca alternatywa dla drewna lasów tropikalnych, roślina pochłaniająca w ciągu 6 lat życia więcej CO2 niż jakiekolwiek drzewo. Konstrukcją i właściwościami przypomina nowoczesne materiały będące osiągnięciami współczesnej nauki: stabilny, ale dzięki naczyniowej budowie wyjątkowo lekki i elastyczny, usztywniony ścianami działowymi przewyższa swoimi właściwościami fizycznymi drewno, beton i stal. Wyjątkowy materiał do produkcji parkietu – Bambus.
Występowanie, nazewnictwo
Pod pojęciem „Bambus” rozumiemy wszystkie drzewo- lub krzewopodobne trawy z trwałym, zdrewniałym lub rozgałęzionym pniem, rosnące w tropikalnych i subtropikalnych regionach wzdłuż całego równika. Jest on ważnym materiałem zarówno w Indiach i Wietnamie jak i w Ekwadorze, jednak najintensywniej wykorzystywany jest w Chinach, gdzie uprawiany jest od tysięcy lat.
Do produkcji parkietu wykorzystuje się najczęściej należącą do rodziny Gramineae (Poaceae) olbrzymią trawę Phyllostachys pubescens Mazel ex J. Houz (Phyllostachys edulis Carriere, Phyllostachys heterocycla Mitford, Bambusa heterocycla Carriere).
W Chinach Phyllostachys pubescens znany jest jako Mao zhu, Jiang nan zhu, Tong sun i Doeng seun, natomiast jego nazwy handlowe to Moso bamboo, Hairy bamboo, Bambou duvetex i Bambou a jet comestible.
Ojczyzną Phyllostachys pubescens jest wschodnia część centralnych Chin, przede wszystkim prowincje Zhejiang, Fujian, Jiangxi i Hunan, w których rośnie 80% chińskich lasów bambusowych.
Bambus – roślina
Bambus zbudowany jest z łodygi w kształcie rury (ściana ma grubość ok. 1 cm), przedzielonej w regularnych odstępach tzw. kolankami wzrostu. Ściana łodygi jest twardsza od zewnątrz, natomiast od wewnętrznej strony spada jej gęstość i twardość.
Phylostachys pubescens, największy z występujących w umiarkowanym klimacie bambusów, osiąga wysokość od 4 do 15 metrów, a w Chinach nawet do 30 m. Łodygi mogą mieć do 18 cm średnicy i z zewnątrz pokryte są zieloną korą. Liście, o długości od 4 do 11 cm i szerokości od 0,5 do 1,2 cm, rosną bardzo gęsto. Jedną łodygę może porastać do 100 tysięcy liści.
Bambus nie wykazuje charakterystycznego dla drewna przyrostu na grubości, z ziemi wyrasta pęd o ostatecznej średnicy i grubości ściany, i zmianie ulega wyłącznie długość łodygi. Bambusy wykorzystywane do produkcji posadzek pochodzą najczęściej z plantacji, na których każda roślina oznaczana jest rokiem, w którym pęd wyrósł w łodygę. Bambus nie powinien być ścinany przed trzecim rokiem, a do produkcji parkietu najlepiej nadają się pięcioletnie, a nawet sześcioletnie łodygi. Aktualnie, ze względu na duże zapotrzebowanie, zdarza się, że pozyskiwane są już roczne rośliny. Im młodszy jest bambus, tym jaśniejszy jego kolor.
W fazie wzrostu Phylostachys pubescens osiąga przyrosty nawet do 30 cm na dzień.
Należący do jednoliściennych bambus nie posiada kambium (tkanka twórcza oddzielająca łyko od drewna w korzeniu w walcu osiowym). W związku z tym bambusa nie uznaje się za drewno, ponieważ z biologicznego punktu widzenia za takie uważa się ksylem (z gr. ksylos – drewno) wyprodukowany z kambium. Jednak chemicznie bambus składa się, podobnie jak drewno, z celulozy, chemicelulozy i ligniny. Z tego powodu można właściwości bambusa oceniać metodami typowymi dla drewna.
Bambus – charakterystyka ogólna materiału
Bambus jest materiałem o bardzo dobrych parametrach wytrzymałościowych, przy gęstości ok. 750 kg/m3 (porównywalnej z drewnem dębowym) wykazuje twardość na poziomie 40 N/mm2 (wyższą niż drewna dębowego i bukowego). Powierzchnia jest po obróbce wyjątkowo gładka, bez najmniejszych porów. Jego struktura jest charakterystyczna poprzez obecność powtarzających się regularnie kolanek wzrostu. Pierwotny kolor jest kremowy, jednak w procesie parzenia zawarty w bambusie cukier ulega karmelizacji, w wyniku czego można uzyskać ciemne kolory (do brązowego). Bambus w czasie parzenia, podobnie jak drewno, zmienia swoje właściwości. Rośnie jego gęstość i twardość i równocześnie zmniejsza się współczynnik skurczu i spęcznienia. Wydłużeniu ulega również czas reakcji na zmiany wilgotności, w związku z czym posadzki z bambusa parzonego zachowują się stabilniej.
Ze względu na odmienną od drewna budowę bambus pęcznieje i kurczy się w kierunku promieniowym nieznacznie bardziej niż w kierunku stycznym (w przypadku drewna pęcznienie i skurcz w kierunku stycznym są znacznie większe niż w kierunku promieniowym).
Nazwy naukowe | Phyllostachys pubescens Mazel ex J. Houz, Phyllostachys edulis, Phyllostachys heterocycla Mitford, Bambusa heterocycla Carriere |
Nazwa handlowa | Bambus |
Występowanie | Tropikalne i subtropikalne obszary wzdłuż równikaChiny, Indie, Tajwan, Wietnam, Ekwador |
Zastosowanie | Meble, parkiety, konstrukcje budowlane, rusztowania, żaluzje, walizki, sprzęt sportowy |
Obróbka mechaniczna | Trudna |
Klejenie | Trudne |
Lakierowanie | Trudne |
Ciężar właściwy (mokre) | 1000 kg/m3 |
Ciężar właściwy (9-12%) | 720 kg/m3 |
Twardość Brinnela | 32 – 40 N/mm2 |
Twardość Janki | b.d. |
Moduł elastyczności | 21 500 N/mm2 |
Wytrzymałość na ugięcie | 76 – 276 N/mm2 |
Średni skurcz styczny | b.d. |
Średni skurcz promieniowy | b.d. |
Średni skurcz objętościowy | b.d. |
Współczynnik skurczu | 0,19 |
Stabilność | Dobra |
Trwałość | Dobra |
Odporność na insekty | Średnia |
Parkiet z bambusa
Produkcja parkietu z bambusa odbywa się etapami, począwszy od wstępnego suszenia łodyg bezpośrednio po ścięciu. Jak wyżej wspomniano, optymalne parametry do produkcji parkietu posiadają łodygi roślin 5- i 6-letnich. Po wstępnym suszeniu przycina się łodygi na równe odcinki, które następnie rozcinane są wzdłużnie na pasma przy pomocy specjalnego klina lub wielopiły. Uzyskane w ten sposób paski pozbawia się zielonej kory i wyrównuje, ponieważ po rozcięciu łodygi są one lekko zaokrąglone. Tak przygotowane elementy suszone są do ok. 6–6,5%. W tej fazie procesu produkcyjnego można parzyć lamelki, uzyskując karmelowe zabarwienie. Po parzeniu lamelki są ponownie suszone i obrabiane maszynowo. Ze względu na grubość ścian łodyg bambusa nie przekraczającą 1 cm, grubość lamelek nie przekracza 5 mm.
Następnym krokiem jest sklejenie ze sobą lamelek przy pomocy elastycznego kleju D4. Elementy łączone są ze sobą na prasach. W produkcji elementów posadzkowych z bambusa stosuje się najczęściej trzy układy łączenia lamelek:
- układ pionowy; lamelki ułożone są podobnie jak mozaika przemysłowa,
- układ poziomy, krzyżowy; 3 warstwy lamelek ułożonych poziomo, środkowa warstwa ułożona poprzecznie w stosunku do kierunku warstwy górnej i dolnej,
- układ poziomy, przesunięty; 3 warstwy lamelek ułożonych poziomo, wszystkie warstwy w jednym kierunku, lamelki w warstwie środkowej przesunięte o pół szerokości w stosunku do lamelek górnej i dolnej warstwy.
Po klejeniu deszczułki są schładzane i pozostawione do stabilizacji. Sprasowane deszczułki frezowane są od spodu, na bokach i czołach, następnie lakierowane lub olejowane, a od spodu gruntowane. Gotowy produkt o wilgotnością 7 ±2% zostaje zapakowany.
Obróbka, klejenie, lakierowanie
Trafiające na rynki europejskie parkiety z bambusa są zwykle impregnowane od spodu, co powoduje, że nie wszystkie kleje mogą być z powodzeniem stosowane do ich mocowania. Najlepsze efekty uzyskuje się stosując jednoskładnikowe kleje poliuretanowe i dwuskładnikowe kleje poliuretanowo-epoksydowe. Przy zastosowaniu dwuskładnikowych klejów poliuretanowych mogą wystąpić problemy z uzyskaniem wystarczającej adhezji kleju do warstwy impregnatu zabezpieczającego spód deszczułki.
Lakierowanie bambusa może sprawiać problemy z powodu bardzo gładkiej, całkowicie pozbawionej porów powierzchni. Jako pierwszej warstwy nie należy stosować żelu lub gęstych lakierów tiksotropowych, ponieważ przy skurczu deszczułek lub punktowym nacisku może dochodzić do odspajania powłoki lakierniczej. W czasie olejowania nie stwierdzono żadnych nieoczekiwanych efektów. Chińscy producenci często stosują zabieg wybielania deszczułek wodą utlenioną z dodatkiem roztworu boraksu, w celu ochrony przed destrukcją biologiczną. W czasie lakierowania może to powodować powstawanie żółtych przebarwień w wyniku reakcji z lakierami rozpuszczalnikowymi. Zawilgocenie posadzki, np. w czasie mycia, może być przyczyną powstawania na bielonych deszczułkach (szczególnie w części czołowej) granatowych plam.
Z powodu twardości materiału i tendencji do wyrywania bardzo długich włókien przy cięciu, należy używać narzędzi z węglikami, do szlifowania papierów ściernych z nasypem cyrkoniowym lub ceramicznym. Do cięcia bambusa najlepiej stosować piły z możliwie drobnym zębem, liczba zębów w tarczy powinna być większa niż w przypadku cięcia drewna.
Posadzki z bambusa
W Polsce bambus dostępny jest w postaci deski parkietowej o wymiarach 15 x 96 x 960 mm oraz 15 x 120 x 960 mm. Deska pokryta jest fabrycznie lakierami utwardzanymi promieniami UV. Dostępne są deski o sztorcowym i płaskim wzorze klejenia w odcieniach naturalnym i karmelowym. W ostatnim czasie spotykane są również posadzki bambusowe klejone i cięte skośnie, w efekcie czego uzyskiwany jest nieregularny rysunek powierzchni.
Przy względnej wilgotności powietrza 50% i temperaturze 20°C bambus osiąga stan równowagi higroskopijnej na poziomie ok. 7,0%.
Bibliografia:
– Guglielmo Giordano „Antologia del Legno”, Consorzio LegoLegno scrl, Milano 1997
– Heinz Brehm (Hrsg.) „Fachbuch fuer Parkettleger”, SN-Verlag, Hamburg 2006
– Walter Pitt „Herstellungsprinzipien genau beachten” boden-wand-decke, 10/2006
– http://www.itis.gov
Piotr Pióro
Artykuł został opublikowany w magazynie Podłoga (nr 1/09)
Data dodania: 01.04.2011